29 Αυγούστου 1824 και στ’ ανοιχτά του Γέροντας, της Μικράς Ασίας, έλαβε χώρα μία από τις σημαντικότερες ναυμαχίες της Επανάστασης – προεξάρχοντος του Ανδρέα Μιαούλη – που έληξε νικηφόρα για τα ελληνικά πλοία.
29 Αυγούστου 1824. Η Ελληνική Επανάσταση βρίσκεται στον τρίτο χρόνο της και ο Ιμπραήμ πασάς της Αιγύπτου έχει πάρει εντολή από τον Μεχμέτ Αλή, που έχει υποσχεθεί βοήθεια στον Σουλτάνο, να την καταπνίξει στο αίμα.
Με ποιο τρόπο θα το πετύχαινε αυτό;
Το σχέδιο του Μεχμέτ Αλή ήταν η καταστροφή των τριών νησιών που παρενοχλούσαν τους Οθωμανούς τη Σάμο, την Ύδρα και τις Σπέτσες με στρατό και στόλο. Τα Ψαρά είχαν ήδη καταστραφεί. Επίσης είχε σχέδιο να χρησιμοποιήσει την Κρήτη ως ορμητήριο για την κατάληψη της Πελοποννήσου κάτι που θα σήμαινε την οριστική και άμεση υποταγή ολόκληρης της Ελλάδας. Καταλαβαίνοντας τον κίνδυνο τα τρία ναυτικά νησιά έστειλαν τον Αύγουστο του 1824 τους στόλους τους για την υπεράσπιση της Σάμου, στην οποία κατέφθανε ο τουρκικός και ο αιγυπτιακός στόλος με 200 πλοία στα οποία επέβαινε ο ίδιος ο Ιμπραήμ πασάς με 200.000 στρατό.
Στις 14 Αυγούστου ενώθηκε ο αιγυπτιακός με τον Τουρκικό στόλο έξω από την Κω. Οι ελληνικοί στόλοι, που αποτελούνταν από 70 πλοία, συγκεντρώθηκαν κοντά στη Λέρο στις 23 Αυγούστου και αποφάσισαν να επιτεθούν πρώτοι.
Ναύαρχος του υδραίικού στόλου ήταν ο Ανδρέας Μιαούλης και υποναύαρχος ο Γεωργιος Σαχτούρης, του σπετσιώτικου ο Γεώργιος Ανδρούτσος και υποναύαρχος ο Ιωάννης Κυριάκος, ενώ των ψαριανών πλοίων ηγέτης ήταν ο ναύαρχος Νικολής Αποστολής.
Η πρώτη αψιμαχία – ναυμαχία έγινε στις 24 Αυγούστου και κράτησε από τις 8:30 το πρωί μέχρι τη νύχτα, με αποτέλεσμα τα αιγυπτιακά πλοία να τραπούν σε φυγή. Δεν επετεύχθη όμως οριστική νίκη γιατί λόγω αντίξοων περιστάσεων δύο ελληνικά πυρπολικά καταστράφηκαν. Ο Μιαούλης, σε έκθεσή του προς τους προκρίτους της Ύδρας, χαρακτηρίζει τη ναυμαχία της 24ης Αυγούστου ως «…απλή δοκιμή των δύο δυνάμεων».
Η βάση του ελληνικού στόλου ήταν στον Γέροντα επί της μικρασιατικής ακτής. Η νικηφόρα ναυμαχία έγινε την 29η Αυγούστου του 1824. Ο άνεμος, σύμφωνα με τις εκθέσεις των δύο ελλήνων ναυάρχων, το προηγούμενο βράδυ (28 του μήνα), ήταν κατ’ αρχάς δυσμενής και οι πυρπολητές δεν μπορούσαν να δράσουν. Τέλος όταν άρχισε το επόμενο πρωί να πνέει άνεμος από ανατολικά άρχισε ο ισχυρός κανονιοβολισμός και από τις δύο πλευρές. Οι Έλληνες ναύαρχοι έστειλαν κατά των τουρκοαιγυπτιακών πλοίων τα πυρπολικά.
Ο Ματρώζος κι ο Πιπίνος επιτέθηκαν σε ένα μπρίκι του αιγυπτιακού στόλου που ήταν εξοπλισμένο με 24 πυροβόλα, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ο Λάζαρος Μουσιός, ο σπετσιώτης πυρπολητής, ανέλαβε τότε δράση και το κατεβύθισε. Οι εχθρικοί στόλοι αποφάσισαν να χωριστούν στα δυο για να βάλουν τον ελληνικό στόλο ανάμεσα σε δύο πυρά. Όμως ο ελληνικός στόλος εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία και επιτέθηκε στον Αιγυπτιακό και τον Τουρκικό ξεχωριστά. Ο Μιαούλης έστειλε τα πυρπολικά να αναλάβουν δράση. Πολλά εχθρικά πλοία πυρπολήθηκαν, ενώ τα πυρπολικά των Υδραίων Γεωργάκη Θεοχάρη (Παπαντώνη) και Κυριάκου Βατικιώτη ανατίναξαν μια τυνησιακή φρεγάτα με 44 κανόνια! Ο ναύαρχος της φρεγάτας που ήταν και διοικητής της τυνησιακής μοίρας συνελήφθη αιχμάλωτος όπως και πολλοί ναύτες. Λέγεται ότι η βύθιση της φρεγάτας κόστισε 900 ζωές στους αντιπάλους των Ελλήνων.
Σβήσανε τα φώτα να μην τους δουν!
Στις 9:00 το βράδυ, βλέποντας ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος την κατακαμένη φρεγάτα, πανικοβλήθηκε και κατέφυγε στον κόλπο της Αλικαρνασσού. Ο οθωμανικός στόλος διασπάστηκε και η ναυαρχίδα των Αιγυπτίων, στην οποία επέβαινε και ο Ιμπραήμ, έσβησε τους φανούς της για να περάσει απαρατήρητη από τους Έλληνες. Αυτές οι ναυμαχίες που δόθηκαν στο Γέροντα έσωσαν τη Σάμο και ματαίωσαν μέρος των σχεδίων του εχθρού που δεν κατάφερε να εξουδετερώσει τον ελληνικό στόλο που παρέμεινε κυρίαρχος του Αιγαίου μέχρι τέλους του αγώνα. Από τότε ο Ιμπραήμ περιορίστηκε στην κατοχή της Κρήτης και της Πελοποννήσου και κατάφερε να καταστρέψει μόνο την Κάσο. Η ελληνική κυβέρνηση πανηγύρισε τις νίκες στο Γέροντα που ενθουσίασαν τους Έλληνες και ξυπνήσαν στη συνείδηση των ξένων ναυάρχων της Μεσογείου την αξία του Ελληνικού Αγώνα. Ο γάλλος ναύαρχος Pierre Roch Jurien de La Gravière έγραψε για τη ναυμαχία του Γέροντα: «Η ναυτική Ιστορία δεν έχει ίσως σελίδες αξίες σαν κι αυτή για να προσελκύσει την προσοχή ενός ναυτικού»…
Παρά την ήττα τους, οι Οθωμανοί επιχείρησαν ξανά επίθεση στη Σάμο, ξεκινώντας με τον πολυάριθμο στόλο τους από τα Τσάταλα, στις 6 Σεπτεμβρίου 1824. Όμως, οι Έλληνες είχαν προλάβει να παρατάξουν τον δικό τους στόλο μπροστά από το νησί. Η εχθρική απόβαση αποτράπηκε και πάλι ενώ ακολούθησε και ναυμαχία έξω από την Ικαρία η οποία προκάλεσε τη διάσπαση του τουρκοαιγυπτιακού στόλου. Ο τουρκικός στόλος, υπό τον Χοσρέφ, τράβηξε προς τα Δαρδανέλλια, και ο αιγυπτιακός προς τα νοτιοδυτικά. Μετά και από αυτά τα γεγονότα, ματαιώθηκαν οριστικά οι προσπάθειες των Τουρκοαιγυπτίων να αποβιβαστούν στη Σάμο.
